Knutselen met beitels vind ik het leukst

Douwes verhaal begint in het magazine:
Panelen met ingenieuze geometrische patronen maken zonder schroeven en spijkers te gebruiken, kan dat? In Japan wel. Daar doen ze het al eeuwen. De techniek - kumiko - werd van oorsprong gebruikt voor het maken van kamerschermen, ofwel shoji. Een paneel bestaat uit kleine houten onderdelen die als een kunstige puzzel tot op de tiende millimeter nauwkeurig in elkaar passen. In Nederland is Douwe van Willigen een van de weinigen die deze vaardigheid beheerst. "Ik gebruik houten strips van twee millimeter dun die ik met een handzaagje op maat zaag. Daarna maak ik met de beitel de precieze hoek. De eerste twee stukjes passen altijd, die liggen los. Het gaat om die derde. Daardoor blijft het patroon vastzitten. De stukjes moeten precies even groot zijn. Pas bij het leggen van het derde stukje zie je of dat gelukt is."

Er bestaan honderden verschillende patronen om de houtjes binnen een raamwerk aan elkaar vast te klemmen. Vaak hebben ze een naam die verwijst naar de natuur, zoals sesamzaad of kersenbloesem. Een van de allerbekendste is ase-no-ha, een patroon in de vorm van een hennepblad. "Dat iets in elkaar blijft zitten zonder dat het lijm nodig heeft, vind ik fascinerend. De losse stukjes stellen niet veel voor, maar samen vormen ze een mooi, symmetrisch geheel," aldus Douwe.

Een kumikopaneel bestaat uit een combinatie van patronen. Om het ontwerpproces van een paneel te vergemakkelijken bedacht Douwe een designtool en maakte die toegankelijk voor iedere kumikoliefhebber. "De tijd die het ontwerpen me kost, stop ik liever in het werkproces. Het knutselen met beitels vind ik het leukst."

Douwes verhaal gaat verder!

Bibliotheek
De website waarop Douwes tool te vinden is, wemelt van de kumikopatronen. Een kleine bibliotheek aan vormen. "In Japan heb je boeken vol met patronen. Langzaam maar zeker ben ik er steeds meer aan het implementeren." Heeft de bezoeker eenmaal een ontwerp gemaakt, dan is dat op schaal te printen.

Het maken van een daadwerkelijk kumikopaneel is heel wat minder eenvoudig, hoewel Douwe daar duidelijk anders over denkt. "Ik vind het heel rustgevend. Verstand op nul, dat is het." De plek waar de magie plaatsvindt, Douwes werkkamer, is niet al te groot, maar heeft alles wat iemand die graag priegelt nodig heeft. De deels zelfgemaakte kast waarin Douwe zijn gereedschap bewaart, springt het meest in het oog, het is een soort toonkast. Achter de glazen ruitjes hangen kleine handgemaakte houten werkjes en handgereedschap dat onmiskenbaar gekoesterd wordt. Glimlachend: "Als ik kan kiezen, kies ik altijd voor handwerk."

Beitels en hout
In de laatjes eronder bewaart Douwe onder andere staaltjes hout en beitels. Heel veel beitels. "Mijn favoriet is op het moment een Nooitgedagt, van de kringloopwinkel, vanwege de breedte. Volgens mij worden die beitels niet eens meer gemaakt (de firma J. Nooitgedagt uit IJlst is in 1995 gestopt, het merk is verkocht aan Record uit Sheffield, red.). Ik gebruik ook vaak Japanse beitels vanwege de scherpte. Eigenlijk heb je niet meer nodig voor het maken van een kumikopaneel. Nou vooruit, een Japanse handzaag dan. En een schaaf, voor de afwerking."

En hout is natuurlijk ook wel handig. Kersen, noten, abachi, tulp, essen, eiken: Douwe werkt met diverse soorten. In Japan is naaldhout de voornaamste houtsoort waarmee kumikopanelen worden gemaakt. Het is lokaal het meest voorhanden. "Naaldhout is fijn om mee te werken," vindt Douwe. "Beter dan linde, dat is harig en de snede is moeilijk glad af te werken, omdat het zo zacht is. Ik heb ook een keer met purperhart gewerkt. Keihard materiaal. Dan is het veel werk om de juiste hoekjes te beitelen. Leuk aan kumiko is dat je het ook kunt doen met grenen latten van de bouwmarkt. Het is heel laagdrempelig."

Japan
Verslingerd aan kumiko raakte Douwe na een bezoek aan Japan in 2018. "Ik hou niet van schroeven en spijkers. De mogelijkheid om alles weer uit elkaar te halen en opnieuw vorm te geven, dat is wat ik zo mooi vind aan kumiko." Er zijn diverse manieren om hout te verbinden zonder een spijker nodig te hebben. Een heel bekende verbinding is mitsu-kude, ofwel driewegverbinding. "Maar het is niet alleen de kumikotechniek die me zo trof in Japan. Ook de houtverbindingen in tempels vond ik heel interessant. En de manier van afwerken. Alles wordt, om maar eens wat te noemen, met schaven afgewerkt in plaats van met schuurpapier."

Ontdekkingsreis
Vergeleken met de Japanse meesters, die de kunst van het kumiko maken van generatie op generatie hebben geleerd, is autodidact Douwe misschien nog een beetje een groentje, maar wel eentje die van wanten weet én snel leert. "Het is een ontdekkingsreis. Als ik iets nieuws wil proberen, maak ik een klein paneeltje ter grootte van een onderzetter. Dat is een schappelijke hoeveelheid werk. Ik ben nu met ronde vormen bezig. Met de freesmachine maak ik gleufjes in het hout zodat het een scherpere bocht maakt als ik het buig. Om dat te kunnen doen verwarm ik het hout door het in heet water te leggen."

En wat zijn de plannen en wensen daarna? "Ik heb veel geëxperimenteerd met patronen en houtsoorten, nu wil ik meer naar het traditionele toe. Ik zou wel een shoji willen maken. Een ontwerp heb ik al. Ik heb er zin in en zie er tegelijkertijd een beetje tegenop. Wat me er ook van weerhoudt, is dat ik er nog geen toepassing voor heb. Ik hou ervan als iets functioneel is. En een eigen werkplaats, dat is natuurlijk dé droom!"

Zien wat Douwe maakt? Kijk op zijn website of Instagram.

Lees hier het hele verhaal van Sandra Witteman uit NOEST maart 2023